Door: Rosalinda Wijks

Vijftien auteurs leverden een bijdrage aan het boek. Het eindresultaat is geredigeerd door Omid Safi die ook het voorwoord schreef. Hij was eerder assistent Professor Filosofie en Religie aan de Colgate University, New York (VS). Momenteel is hij Professor Islamitische Studies aan de University of North Carolina in Chapel Hill. Het boek werd uitgegeven door Oneworld in Oxford (2003).

In zijn inleiding beschrijft Safi de oorsprong, de inhoud en het doel van de Progressive Muslims-beweging. Aan de grondslag van de interpretatie van de islam binnen deze beweging ligt het principe dat het leven van ieder mens wezenlijk gelijkwaardig is: "ieder mensenleven, of het nu gaat om een vrouw of man, moslim of niet-moslim, rijk of arm, Westers of niet-Westers, heeft dezelfde intrinsieke waarde” (pag. 3, vert. RW).

Een groeiend aantal islamitische intellectuelen en activisten noemt zich progressief. Binnen hun gedachtegoed zijn de meest belangrijke waarden sociale rechtvaardigheid, gelijke rechten voor vrouwen en pluralisme. Onontbeerlijk volgens hen voor een interpretatie van een islam die past bij de 21ste eeuw.

De progressieve moslims in dit boek staan even kritisch tegenover westers imperialisme en het daarbij horende gedachtegoed, als tegenover conservatieve en autoritaire interpretaties van de islam en onrecht dat in moslimlanden plaatsvindt.

Ondanks het feit dat er niet zoiets bestaat als één officiële leer, canon of verzameling opvattingen onder de moslimintellectuelen die zich in het boek presenteren, zijn er wel verschillende waarden en thema’s die als een rode draad door hun gedachtegoed lopen; een contemporaine oftewel moderne islam, gendergelijkheid en gelijke rechten voor vrouwen en pluralisme. De artikelen in het boek zijn volgens deze drie thema’s gegroepeerd.

Contemporaine of moderne islam
Deze sectie van het boek bevat vijf bijdragen. Dr. Khaled Abou El Fadl, docent Islamitisch Recht, Immigratierecht en Nationaal veiligheidsrecht aan de Ucla School of Law (VS), bijt de spits af met ‘The ugly modern and the modern ugly’. Daarin gaat hij in op zowel lelijke als mooie aspecten binnen de moslimpraktijk en besteedt aandacht aan misstanden binnen de hedendaagse moslimwereld. Hij concludeert dat moslims, om de islam te herstellen van de gevolgen van kolonialisme, blind nationalisme, politieke hyperactiviteit en het salafisme of wahhabisme, eerlijk en kritisch met het islamitische erfgoed moeten omgaan en gehoor dienen te geven aan de morele oproepen daarvan. Daarbij is het streven naar schoonheid het belangrijkst.

Opvallend in deze sectie is ook Farid Esacks bijdrage. Hij hield voorheen de Brueggemann Stoel in Interreligieuze Studies bij de Xavier University in Cincinatti (VS) en is nu Professor Islamitische Studies aan de University of Johannesburg (Zuid-Afrika). In zijn artikel ‘In search of progressive Islam beyond 9/11’, verkent Esack de vraag wat progressieve islam precies inhoudt. In tegenstelling tot de meeste andere schrijvers, die zich voornamelijk met sociale, culturele en religieuze kwesties bezighouden, is deze theoloog zeer expliciet politiek geëngageerd.

Andere auteurs die een bijdrage aan dit deel van het boek gaven, zijn Ahmet Karamustafa, Professor Geschiedenis aan de University of Maryland, College Park (VS); Ebrahim Moosa, universitair docent Islamitische Studies aan de Duke University, Durham (VS), en Tazim Kassam, universitair docente Islamitische Studies aan de Syracuse University, Syracuse (VS).

Gender/gelijke rechten voor vrouwen
In haar bijdrage ‘Progressive Muslims and Gender Justice’ gaat Sa’diyya Shaikh in op haar persoonlijke geschiedenis als Zuid-Afrikaanse, Hindoestaanse moslima. Zij is op dit moment Senior Lecturer Islamitische Studies en Feministische Theorie aan de Universiteit van Kaapstad (Zuid-Afrika). Kecia Ali is docente aan de faculteit Religie van de Boston University (VS). Zij bespreekt de klassieke islamitische jurisprudentie over huwelijk en echtscheiding. Scott Siraj al-Haqq Kugle is Associate Professor of South Asian and Islamic Studies aan de Emory University (VS). Hij schrijft over seksuele diversiteit. Boeiend is met name zijn reis door de Koran en de klassieke poëzie, om over uiteenlopende opvattingen en gebruikte vormen en nuances met betrekking tot seksuele diversiteit te schrijven. Hij gaat onder meer in op homoseksualiteit, transseksualiteit en travestie, waarbij hij aantoont dat travestie in Medina ten tijde van de openbaringen bestond. Ook geeft hij een nieuwe interpretatie van het verhaal van Sodom en Gomorra en de profeet Lot, een verhaal dat meestal wordt gebruikt om te illustreren dat homoseksualiteit verboden zou zijn voor moslims. Tot slot beschrijft en analyseert Gwendolyn Zoharah Simmons, Assistent Professor Theology aan de University of Florida (VS) de verschillende vormen van feminisme die in moslimlanden bestaan.

Pluralisme
Het laatste deel van het boek gaat over pluralisme in de breedste zin van het woord. Thema’s die hier aan bod komen zijn onder andere identiteit, interreligieuze dialoog, islam en democratie en de betekenis van het begrip Ummah (de wereldwijde gemeenschap van moslims). De schrijvers van deze sectie zijn Amir Hussain, lid van de Afdeling Religieuze Studies aan de California State University (VS), Amina Wadud, Associate Professor Islamitische Studies aan de afdeling Filosofie en Religieuze Studies, Virginia Commonwealth University (VS) en tevens activiste en schrijfster, Ahmad S. Moussalli, Professor Politicologie aan de American University in Beirut (Libanon), Marcia Hermansen, Professor Theologie aan de Loyola University, Chicago (VS), en Farish A. Noor, politicoloog, mensenrechtenactivist, columnist en voormalig universitair docent en tevens Senior Fellow aan de Nanyang Technological University in Singapore. Opvallend is met name het essay van Amir Hussain. Hij opent dit deel van het boek met een bijdrage over moslims, pluralisme en interreligieuze dialoog. Zijn perceptie van pluralisme is onder andere afgeleid van het gedachtegoed van de wetenschappers Wilfred Cantwell Smith en Diana Eck. Hij maakt drie belangrijke opmerkingen over pluralisme. In de eerste plaats beargumenteer hij dat pluralisme niet hetzelfde is als diversiteit. Het kan dat er op één plaats meerdere etnische en religieuze groeperingen bestaan, maar dat die langs elkaar heen leven. Er is dan geen sprake van pluralisme omdat pluralisme een actief streven inhoudt om echt contact met elkaar te maken, en elkaar beter te begrijpen. Ten tweede is pluralisme volgens Hussain niet hetzelfde als tolerantie. Het is bijvoorbeeld mogelijk een buurman te tolereren, zonder ook maar iets van hem te weten. Ook dat is dan volgens hem geen echt pluralisme. Tot slot beargumenteert hij dat pluralisme niet hetzelfde is als relativisme. Relativisme, beargumenteert hij, ontkent namelijk verschillen in plaats van ze te erkennen en ze te leren begrijpen. Verder geeft Hussain een kort historisch overzicht van pluralisme en de interreligieuze dialoog vanuit moslimkringen, te beginnen ten tijde van de profeet, vzmh. Daarna noemt hij een aantal voorbeelden van islamitische rijken waar pluralisme hoog in het vaandel stond, zoals het Abbasidische rijk, Andalusië, het rijk van de Mogols en het Ottomaanse rijk. Tot slot bespreekt hij hedendaagse interreligieuze dialoeng en pluralisme en houdt hij een pleidooi voor de noodzaak daarvan.

Dit boek is ook nog tien jaar na de eerste publicatie zeer het lezen waard. Op de eerste plaats geeft het de lezer de kans om kennis te maken met progressief denkende moslimintellectuelen. Aangezien tegenwoordig zowel binnen als buiten moslimkringen de gedachte overheerst dat de meest puriteinse en conservatieve interpretatie van islam, ook de meest authentieke, of zelfs de enige mogelijke interpretatie is, is het belangrijk om aan te tonen dat deze progressieve interpretaties niet alleen theoretisch mogelijk zijn, maar ook daadwerkelijk bestaan, en altijd bestaan hebben.

De grootste verdienste van het boek is, hoe paradoxaal dat ook klinkt, tegelijkertijd de grootste zwakte, namelijk de diversiteit ervan. Niet alleen werkt iedere auteur de hoofdthema’s verschillend uit; zij redeneren ook vanuit verschillende theoretische kaders. Enerzijds is het prijzenswaardig dater niet één waarheid, canon of opvatting aan de schrijvers en lezers wordt opgedrongen. Dit geeftmijn inziens ruimte voor discussie. De insteek lijkt eenheid in verscheidenheid te zijn, wel degelijk ook een islamitisch uitgangspunt, ondanks het feit dat dit vaak met enig wantrouwen bekeken wordt. Er wordt dan ook niet geprobeerd om tot een eenduidige, sluitende ideologie te komen. Het nadeel is dat daardoor niet meteen duidelijk wordt waar de Progressive Muslims in dit boek precies voor staan. Dit boek is zeker interessant als eerste kennismaking met het gedachtegoed van vooruitstrevende moslimdenkers, maar is inhoudelijk te divers om het als een soort handboek te beschouwen.

Intussen lijken verschillende aspecten die in het boek aan bod komen, voet aan de grond te krijgen in diverse landen. Zo bestaat nu in Noord-Amerika de organisatie Muslims for Progressive Values (http://mpvusa.org/), zijn onder andere in Maleisië feministische groeperingen als Musawah (http://www.musawah.org/) en Sisters in Islam (http://www.sistersinislam.org.my/) actief, werd in Spanje al drie keer een International Congress on Islamic Feminism georganiseerd, (http://feminismeislamic.org/home/) en bestaat er in Zuid-Afrika een steungroep voor holebi-moslims (homoseksueel, lesbisch of biseksueel) ‘Al Fitrah’.

Rosalinda Wijks is studente Rechtsgeleerdheid aan de Open Universiteit. Naast haar studie houdt ze zich bezig met schrijven, Oriëntaalse dans, moslimfeminisme, en zet ze zich graag in voor MPV Nederland.

Deze recensie is 30 mei 2013 gepubliceerd op nieuwemoskee.nl. Bijgewerkt voor publicatie op www.mpvnederland.org op 28 april 2016.

Disclaimer
Via de blogs en het kennisplatform van MPV Nederland komen een scala aan auteurs en artikelen aan bod, welke niet per se de visie van MPV Nederland reflecteren. Het auteursrecht en het copyright ligt bij de oorspronkelijke auteurs. Niets van de inhoud van deze site mag zonder de toestemming van de bij het artikel vermelde auteur worden overgenomen.